Warszawa, dn. 20 kwietnia 2016 r.

Stanowisko nr 8/2016

Porozumienia samorządów zawodowych i stowarzyszeń prawniczych

dot. roli kuratora sądowego w regulowaniu kontaktów

Porozumienie samorządów zawodowych i stowarzyszeń prawniczych pragnie przedstawić stanowisko dotyczące kwestii merytorycznych i płacowych związanych z wykonywaniem orzeczeń o realizowaniu kontaktów osoby uprawnionej z dzieckiem w obecności kuratora sądowego (w dalszej części niniejszego stanowiska określanej jako obecność kuratora przy kontakcie rodzica z dzieckiem z uwzględnieniem przepisów art. 113⁶ krio).

Stanowisko to dotyczy w szczególności nowelizacji §10 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 roku w sprawie wykonywania obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych (Dz.U. z 2014 roku, poz. 989) poprzez jego zmianę i rozszerzenie uprawnień i obowiązków kuratorów uczestniczących w kontaktach rodzica z dzieckiem, a także dokonania zmian w zasadach określania kosztów za obecność kuratora w takim kontakcie.

W obecnym stanie prawnym kwestię uregulowania kontaktów rodzica z dzieckiem normuje Oddział 3 Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńczego (art. 113- art. 113⁶ krio). Z przepisów tych wynika, że rodzice i dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów, a obowiązek wypracowania ustaleń w kwestii takich kontaktów spoczywa przede wszystkim na obydwojgu rodziców. Przepisy te są w pełni spójne z prawem międzynarodowym, także europejskim, gdzie szczególny nacisk został położony na zagwarantowanie dziecku kontaktu z obydwojgiem rodziców (np. art. 9 ust. 3 Konwencji o prawach dziecka przyjętej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych dnia 20 listopada 1989 roku, art. 21 Konwencji dotyczącej cywilnych aspektów uprowadzenia dziecka za granicę sporządzonej w Hadze dnia 25 października 1980 roku).

Pomimo, że pozornie czynności kuratora w związku z uczestnictwem kuratora przy kontaktach rodzica z dzieckiem wydają się być bardzo proste, w praktyce ich wykonanie niejednokrotnie nastręcza bardzo znaczących trudności. Wynikają one zarówno z nieomal całkowitego braku regulacji normujących pragmatykę postępowania kuratorów sądowych przy wykonywaniu takich orzeczeń, jak i zróżnicowanej praktyki orzeczniczej. Obecnie obowiązujące unormowania, które wynikają wyłącznie z przepisów rangi podustawowej, nakładają na kuratora wyłącznie obowiązek stawienia się w terminie i miejscu określonym w orzeczeniu sądu, obecności przez cały czas trwania kontaktu, jak również wykazanie się dbałością o to, ażeby kontakt ten nie trwał dłużej niż jest to określone w postanowieniu sądu. Na kuratorze spoczywa też obowiązek niezwłocznego złożenia pisemnej notatki z obecności przy kontaktach. A zatem, tak skonstruowane przepisy sytuują kuratora w roli biernego obserwatora, całkowicie pozbawionego możliwości realnego wpływu na przebieg kontaktu, czy jego przerwania w sytuacji znaczącego zagrożenia dobra dziecka. Ustawodawca nie zadbał również o wyposażenie kuratorów sądowych w możliwość formułowania wniosków o zmianę formy kontaktów, czy też ich uchylenie. Notatka kuratora może jedynie, lecz absolutnie nie musi, stanowić dla sądu podstawy do wszczęcia z urzędu zmiany orzeczenia o kontaktach rodzica z dzieckiem, zgodnie z normą uwzględnioną w art. 113⁵ krio. W praktyce jednak, strony oczekują od kuratora podejmowania czynności daleko wykraczających poza jego kompetencje, szczególnie dotyczące podejmowania arbitralnych decyzji w różnych kwestiach spornych, zastosowania środków przymusu wobec drugiej ze stron, czy też nieracjonalnych oczekiwań związanych z natychmiastowym doprowadzeniem do zmiany stanowiska dziecka odmawiającego udziału w kontakcie.

Poniżej przedstawiamy propozycje rozwiązań, których wdrożenie w naszej ocenie poprawią efektywność kontaktów rodzica z dzieckiem realizowanych z udziałem kuratora sądowego. Postulujemy o:

1. orzekanie o kontaktach rodzica z dzieckiem realizowanych w obecności kuratora sądowego przy ścisłym określeniu warunków, w jakich mają być one wykonywane, w punkcie geograficznym nie będącym miejscem publicznym, z określeniem czasu ich trwania i dopuszczalności udziału w nich osób drugich, w tym drugiego z rodziców;
2. korzystanie z instytucji udziału kuratora w kontaktach rodzica z dzieckiem przede wszystkim dla realizacji celów diagnostycznych, przed wydaniem orzeczenia, w celu pozyskania miarodajnych informacji pozwalających sądowi taki sposób określenia kontaktów, aby odbywały się one już bez udziału w nich kuratora (w miejsce wywiadów środowiskowych, które sprowadzają się w zasadzie do uzyskania subiektywnych opinii stron);
3. wskazywanie liczby kontaktów, które mają zostać zrealizowane z udziałem kuratora;
4. normatywne ograniczenie czasu trwania kontaktów z udziałem kuratora sądowego do nie więcej niż czterech godzin zegarowych;
5. wprowadzenie przepisów pozwalających kuratorowi sądowemu na doraźne udzielenie wskazówek i poleceń osobom uczestniczącym w kontakcie, a w sytuacjach znaczącego zagrożenia dla dobra dziecka także jego przerwania;
6. wprowadzenie przepisów uprawniających do występowania przez kuratora sądowego z uzasadnionymi wnioskami dotyczącymi kontaktów rodzica z dzieckiem, a także dopuszczenia dowodu z opinii biegłego, w szczególności dla ustalenia czy u dziecka występują objawy osiowe syndromu PAS;
7. wprowadzenie rozwiązań, w których kurator sądowy może odstąpić od obecności w kontakcie rodzica z dzieckiem na zgodny, pisemny wniosek stron, złożony nie dalej niż na dwa dni przed przypadającym terminem kontaktu, wyłącznie w sytuacji gdy kontakt miałby nie dojść do skutku z przyczyn losowych (z zastrzeżeniem niezwłocznego złożenia sądowi stosownej informacji);
8. określenie zasad, z poszanowaniem których przeprowadzana jest czynność odbierania stanowiska od dziecka, a także kręgu osób uprawnionych do jej wykonania;
9. określenie współodpowiedzialności rodziców za przebieg kontaktów z dzieckiem, w szczególności obowiązku przygotowania i zachęcania dziecka przez rodzica sprawującego nad nim bezpośrednią pieczę do podjęcia udziału w kontakcie z drugim z rodziców;
10. wprowadzenie zmian w przepisach karnych poprzez penalizację zachowań wyczerpujących kryteria porwań rodzicielskich;
11. określenie minimalnej wysokości sumy pieniężnej za naruszenie kontaktów z dzieckiem osoby uprawnionej lub zobowiązanej, tak aby stanowiła ona realną dolegliwość dla strony naruszającej zasady kontaktu;
12. utrzymanie ryczałtu za udział w kontaktach rodzica z dzieckiem na dotychczasowym poziomie 10% kwoty bazowej lub wprowadzenie rozliczenia godzinowego, w który ryczałt za jedną godzinę udziału kuratora w kontaktach rodzica z dzieckiem wynosiłby 3,5% kwoty bazowej z zastosowaniem odpowiednich uregulowań dotyczących zwiększenia kwoty ryczałtu za udział kuratora w kontaktach odbywających się w soboty oraz dni ustawowo wolne od pracy.

W związku z powyższym apelujemy o podjęcie działań zmierzających do nowelizacji §10 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 12 czerwca 2003 roku w sprawie wykonywania obowiązków i uprawnień kuratorów sądowych (Dz.U. z 2014 roku, poz. 989) poprzez jego zmianę i rozszerzenie uprawnień i obowiązków kuratorów uczestniczących w kontaktach małoletnich z osobą bliską.

         Przewodniczący Porozumienia                                    Sekretarz Porozumienia

   SSO dr hab. Krystian Markiewicz                                  Dr Paweł Skuczyński