Warszawa, dn. 20 kwietnia 2016 r.

Stanowisko nr 6/2016

Porozumienia samorządów zawodowych i stowarzyszeń prawniczych

dot. obligatoryjnego utworzenia wydziałów rodzinnych i nieletnich oraz tworzenia  odwoławczych wydziałów rodzinnych i nieletnich

Porozumienie samorządów zawodowych i stowarzyszeń prawniczych wnosi o zmianę art. 12 § 1, art. 16 § 1 oraz 18§ 1 ustawy o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 roku poz.133 tekst jednolity), przez dodanie do wyżej wymienionych przepisów, zapisu o obligatoryjnym utworzeniu wyspecjalizowanych wydziałów rodzinnych na wszystkich szczeblach sądownictwa.

Wymaga zwrócenia uwagi szczególna doniosłość, jaką dla porządku prawnego i stabilizacji  życia społecznego,  jest ochrona dobra dziecka i rodziny, co w sposób oczywisty rysuje się jako priorytet przedsięwzięć prawnych podejmowanych aktualnie w ramach reformowania systemu prawa. Wyodrębnienie wydziałów rodzinnych i nieletnich oraz utworzenie wydziałów odwoławczych  zapewni gwarancję  dobra dziecka i rodziny w płaszczyźnie ochrony prawnej oraz podniesie rangę, znaczenie i pozycję sądownictwa rodzinnego w strukturze wymiaru sprawiedliwości oraz jakość orzecznictwa.

Sędziowie rodzinni, oprócz dobrej znajomości prawa rodzinnego i  znajomości innych aktów prawnych, potrzebnych w pracy orzeczniczej, muszą posiadać wiedzę, m.in. również z zakresu takich dziedzin jak psychologia i pedagogika. Znajomość w tych dziedzinach sędziowie rodzinni nabywają nie tylko w ramach różnego rodzaju szkoleń, czy też studiów podyplomowych, ale także w codziennej pracy orzeczniczej i podczas zapoznawania się z różnorakimi publikacjami z powyższych dziedzin. Zakres spraw rozpoznawanych przez sędziów rodzinnych jest bardzo szeroki, co wynika z potrzeby wielopłaszczyznowego i kompleksowego oddziaływania na rodzinę.

Odmienność organizacyjna dotycząca pracy sędziów rodzinnych wynika ponadto z nałożonego przez ustawodawcę obowiązku wynikającego z Regulaminu urzędowania sadów powszechnych (Dz.U. z 2015 r.poz.2316.) Zwrócenia uwagi wymaga § 198 Regulaminu, który stanowi, że sędzia oraz sąd rodzinny współpracują z organami, instytucjami i organizacjami społecznymi zajmującymi się na danym terenie problematyką rodziny, dzieci i młodzieży, sprawami oświaty i wychowania oraz zdrowia, zaś w § 199 zapisane jest, że sędzia oraz sąd rodzinny współpracują z kuratorem zawodowym, a za jego pośrednictwem z kuratorami społecznymi. Sędzia rodzinny bierze więc w konsekwencji powyższego udział w posiedzeniach wykonawczych, współpracuje nie tylko z  kuratorami ale również z miejskimi i powiatowymi centrami pomocy rodzinie, bierze udział w zespołach interdyscyplinarnych, w posiedzeniach dotyczących okresowej oceny sytuacji dzieci umieszczonych w pieczy zastępczej, posiada stały kontakt z domami dziecka i innymi placówki pieczy instytucjonalnej, a także z placówkami wyodrębnionymi na mocy Ustawy o postępowaniu w sprawach nieletnich. Nadto sędzia rodzinny posiada kontrolę nad domami pomocy społecznej i szpitalami psychiatrycznymi.

Doświadczenie zawodowe, które sędzia rodzinny nabywa przez lata pracy w wydziale rodzinnym i nieletnich wykorzystywane jest niemal wyłącznie w sądach rejonowych. Wydziały rodzinne i nieletnich nie mają zagwarantowanych swoich odpowiedników, ani nawet sekcji na szczeblu sądów okręgowych oraz sądów apelacyjnych. Tylko w niektórych sądach okręgowych są takie wydziały, natomiast w sądach apelacyjnych nie ma ich wcale. Z uwagi na specyfikę pracy w wydziałach rodzinnych i nieletnich oraz szczególną materię tych spraw ważne jest, aby orzekali w nich specjaliści z odpowiednim poziomem wiedzy nie tylko prawnej, ale również psychologicznej i pedagogicznej oraz z dużym doświadczeniem życiowym. Sprawy rodziny, opiekuńcze i nieletnich wymagają bowiem specyficznego podejścia i potraktowania.

Jedynie dzięki właściwemu orzecznictwu rodzinnemu możliwym staje się rozwiązanie wielowątkowych i wieloetapowych, jak również, częstokroć niezmierne skomplikowanych, problemów polskich rodzin, a w tym przede wszystkim ochrona dobra małoletnich dzieci z nich pochodzących. Tylko doświadczony sędzia rodzinny, posiadający dużą praktykę orzeczniczą w  wydziale rodzinnym, ma możliwość w sposób najwłaściwszy dokonać oceny sprawy opiekuńczej wynikającej ze stosunku między rodzicami a dziećmi.

Podejmowanie trafnych orzeczeń, w większości tego rodzaju spraw, wymaga nie tylko dysponowania odpowiednim czasem i środkami, ale także wypracowanej w praktyce postawy moralno – etycznej sędziego rodzinnego, ukierunkowanej na ochronę praw dzieci i rodziny, co przekłada się również w orzekaniu także w zakresie spraw rozwodowych oraz w postępowaniu odwoławczym.

Przy dotychczasowej strukturze organizacyjnej, nieuwzględniającej wyodrębnionych wydziałów rodzinnych, sprawy załatwione są wielowątkowo i wieloetapowo na poziomie sądów rejonowych i sądów okręgowych, tym samym postępowanie rozciąga się na czas wielu miesięcy a niekiedy lat, co wykształca u stron postępowania subiektywnie uzasadnione poczucie krzywdy i braku sądowego profesjonalizmu, a nawet dobrej woli. Fakt, że w ocenie obiektywnej, przekonania uczestników i stron owych postępowań, w znacznej części nie znajdują merytorycznego uzasadnienia, generalnie przekłada się na osłabianie zaufania ogółu społeczeństwa do sądowego wymiaru sprawiedliwości.

           Przewodniczący Porozumienia                                         Sekretarz Porozumienia

      SSO dr hab. Krystian Markiewicz                                        Dr Paweł Skuczyński